Uitblazingskom Duunsche Landen
Sinds kort (vanaf oktober 2019) is de Uitblazingskom Duunsche Landen het tiende aardkundig monument in Drenthe.
Aardkundige Monumenten zijn onderdelen van het landschap die ons iets vertellen over de ontstaanswijze (door ijs, wind en water) van het gebied. Door het aanwijzen en onthullen van deze monumenten wil de provincie iedereen kennis laten maken met de rijke geschiedenis van de ondergrond in Drenthe.
Ontstaansgeschiedenis van het gebied
IJs wordt smeltwater
In de Saale-ijstijd was het land hier bedekt met een enorm dik pakket ijs. Zo’n honderdtwintigduizend jaar geleden begon het ijs te smelten en kwam er dus heel veel smeltwater vrij. Dat water zocht zich een weg naar het noorden en sleet een breed dal uit. Enorme hoeveelheden water zocht zich een weg naar de laagste plek. Zo ontstond aan de oostkant van de Hondsrug een brede smeltwaterrivier, de oer-Hunze zou je kunnen zeggen.
Woest en ledig
In de laatste ijstijd, het Weichselien (150.000 tot 12.000 jaar geleden), lag hier geen ijspakket. De kou maakte het landschap woest en ledig. Het smeltwater van winterse sneeuw stroomde in verwilderde beekjes over de kale vlakte van het Hunzedal. Het dal vulde zich verder op met zand en grind. In droge perioden waaide het zand op en werd op een andere plek weer afgezet. Ook vanaf de Hondsrug werd veel zand het dal ingeblazen. Poolwinden joegen het zand over de vlakte en het stuivende zand kwam vervolgens terecht op natte of venige plekken waar het duinen vormde.
Vorming duinen
Hier aan de rand van het Hunzedal blies de wind het dekzand op sommige plaatsen op tot hoge duinen. In de naam Duunsche Landen herken je het woord ‘duin’. Dat de wind meestal vanuit het zuidwesten waaide is nog te zien aan de vorm van de duinen. Ze hebben de vorm van een groot hoefijzer met het open eind naar het zuidwesten. Samen vormen ze een grote uitblazingskom.
Uitblazingskom op de kaart
Op het kaartje zie je de blauwe lijn van de Hunze. De pijl wijst naar de parkeerplaats. Je ziet aan de kleuren dat er verschil in hoogte is: geel is hoger dan groen, rood is het hoogst. De cirkel van de uitblazingskom is heel goed te zien. Rondom een wal van dekzand. De wind kwam vanaf de Hondsrug en blies het zand vooral op aan de oostkant: dat werd de hogere rug van wat we nu de Duunsche Landen noemen.
Er zijn van oorsprong veel meer rivierduinen langs de Hunze geweest. Deze zijn echter afgegraven om de venige percelen te bezanden. De slappe veenbodem kreeg door bezanding een betere structuur en meer draagkracht waardoor ze beter geschikt werd voor de landbouw. Samen vormt dit alles een aaneengesloten en gevarieerd landschap. Rundvee graast er. Andere delen worden beheerd als bloem- en vogelrijk hooiland.
Het ontstaan schematisch weergegeven in een paar afbeeldingen:
In de eindfase van het Weichselien, de laatste ijstijd, wisselden koude/droge perioden en relatief warme/vochtige elkaar af. In vlechtende geulen wordt zand en leem afgezet.
In de warmere periode (het Allerød) ontwikkelt zich hier veen.
In de laatste periode van het Weichselien (de Jonge Dryas) blaast de wind een kom uit, die uiteindelijk uitgroeit tot de grootste uitblazingskom van Drenthe. Als je goed kijkt kun je de omringende rug herkennen. Vanwege de overheersende windrichting is de rug aan de oostzijde wel vier meter hoog.
Na de ijstijden, in het Holoceen, wordt het warmer en vochtiger en ontstaat er in de uitblazingskom veen. Dat veen is deels weer afgegraven door bewoners in de 20ste eeuw.
Bewoningsgeschiedenis
In het begin van de 19de eeuw bouwen bewoners een boerderijtje op het hoogste deel van de wal van de uitblazingskom. Daar komen in de 20ste eeuw nog een aantal bij op lagere delen, waardoor de wal nu goed te herkennen is.
Bewoners hebben het veen in de uitblazingskom afgegraven om er turf van te maken. Turf is gedroogd veen. Het was een belangrijke brandstof in het verleden.
Door het afgraven van het veen is er een ondiep meertje in het zuidelijke deel van de kom ontstaan. Door de afgraving is nu al het veen weg en wordt het redelijk vlakke gebied gebruikt als weiland.
Als je bij het informatiepaneel op de parkeerplaats staat kun je als je goed kijkt de laagte zien. De wal erom heen is herkenbaar aan de huizen die er op staan.
Bronnen:
www.provincie.drenthe.nl/kernkwaliteiten/begrippen-definities/aardkundige-waarden/duunsche-landen/
De Hondsrug UNESCO Global Geopark
actueel Anlooer Diep bever bos braakbal dieren Drentsche Aa duinen Duunsche Landen es hei heide heksensnot Hondsrug hunebed hunze ijstijd insect insecten kikker kunstmest kwelwater kymelsberg libel mieren mierenbroodje mol muis pad paddenstoel plant planten reiger samenwerking schapen schimmel sporen strubben verdroging vlinder vogel weilanden wind zand zoogdier