Paddenstoelen aan het werk: afbrekers, samenwerkers en moordenaars
Over paddenstoelen valt er vooral in de herfst veel te ontdekken. In andere seizoenen zijn bepaalde soorten ook te vinden, maar de herfst is wel de ideale groeitijd: als het vochtig is en nog een beetje warm. Een paddenstoel groeit door zich vol te zuigen met water.
In Nederland zijn wel meer dan vijfduizend soorten, sommige alleen te determineren onder de microscoop. Veel paddenstoelen (meer dan 1.500 van de in totaal 5.000 soorten) staan op de Rode Lijst, soorten die het dus moeilijk hebben in Nederland. Vaak is de hoeveelheid stikstof die onder andere door landbouw in de grond belandt daar de oorzaak van.
Hoe houdt de paddenstoel zich in leven? En het belang van planten!
Paddenstoelen zijn geen planten of dieren maar schimmels. Schimmels missen het pigment chlorofyl (bladgroen), dat wel voorkomt in de groene planten.
Planten kunnen hun eigen bouwstoffen en brandstoffen aanmaken omdat ze bladgroenkorrels hebben. Ze hoeven alleen water, koolstofdioxide en mineralen op te nemen uit hun omgeving. Met behulp van zonlicht en bladgroenkorrels maken ze suiker van koolstofdioxide en water. Suiker kunnen ze weer omzetten in bijvoorbeeld eiwitten, vetten en zetmeel. Daar hebben ze nog wat mineralen bij nodig uit bodem, bijvoorbeeld nitraten en fosfaten. Voor hun voedsel hebben ze geen andere organismen nodig.
Schimmels en dieren kunnen dat niet. Daarom hebben zij altijd andere organismen nodig om “op te eten” om de beschikking te krijgen over bouwstoffen (voor de opbouw van hun lichaam) en brandstoffen (om energie uit te halen).
Planten zijn dus onmisbaar in de natuur: zij zijn het begin van al het voedsel op deze aarde (producenten genoemd)!
Dieren eten planten of andere dieren op om hun voedingsstoffen binnen te krijgen (consumenten).
Schimmels krijgen hun benodigde stoffen door het afbreken van organisch materiaal van andere organismen, dood of levend, zoals afgestorven bladeren, takjes, naalden, hout in het bos, maar ook hondenpoep, teennagels van een levend mens of vergeten boterhammen in de schooltas. Elk soort schimmel kiest zijn eigen materiaal om van te leven.
de eikeldopzwam heeft het eikeldopje gekozen als favoriet materiaal om van de leven!
De paddenstoel: het voortplantingsorgaan van de schimmel
Het grootste deel van de schimmel zie je niet. De schimmeldraden zitten onder de grond of in een boom of in een boterham of eikeldopje om daar stoffen af te breken en op te nemen. De schimmeldraden samen worden ook wel zwamvlok of mycelium genoemd.
De paddenstoel die je ziet wordt gevormd voor de voortplanting, zoals een appelboom zijn appels met pitten maakt. In de paddenstoelen worden de sporen gevormd die zich kunnen verspreiden en op andere plekken weer uit kunnen groeien tot nieuwe schimmels. Soms wordt er geen grote paddenstoel gevormd maar een soort speldenknopjes waar de sporen in ontstaan, let maar eens op een verschimmelde boterham.
Afbrekers, samenwerkers en moordenaars
Je kunt de paddenstoelen in de natuur globaal in drie groepen indelen: de afbrekers, de samenwerkers en de moordenaars, met daar onder ook weer specialisten of generalisten, bijvoorbeeld houtafbrekers en bladopruimers. Voor elk soort natuurafval is wel een paddenstoel te vinden.
Afbrekers: saprotroof
De meeste schimmels zijn saprotroof, zij breken dood materiaal af.
Deze afbrekers leven van dood, organisch materiaal en zijn vaak in staat om lastig afbreekbare stoffen in planten zoals cellulose en lignine (houtstof) om te zetten in voedsel voor zichzelf. (Helaas zijn er nog geen schimmels die ook de blikjes Red Bull afbreken).
Dit maakt deze schimmels onmisbaar in de kringloop van koolstof en zuurstof. Zonder deze schimmels zouden we tot onze oksels in de bladeren lopen.
groeit op dood materiaal in de bodem, vaak op plaatsen waar de grond verstoord is, langs wegen en paden, in grasland
Samenwerkers: symbionten
Een andere groep schimmels is de groep van de samenwerkers ofwel de symbionten.
Deze werken samen met planten en dus ook bomen. De schimmeldraden gaan samengroeien met de wortels van de plant en daar worden stoffen uitgewisseld. Het suiker van de plant wordt ingeruild voor water met mineralen van de schimmel. Zo hebben beide voordeel van de relatie.
Het schijnt dat 80% van alle plantensoorten een vorm van symbiose heeft met een schimmel. Iets om rekening mee te houden bij het beheer van bossen!
werkt samen met loof-en naaldbomen
Moordenaars: parasieten
En dan hebben we ook nog de parasitaire schimmels, de moordenaars.
Deze schimmels leven ten koste van een ander organisme. Deze zwammen gaan vaak in of op bomen zitten die al in minder goede conditie zijn. De schimmeldraden vormen zich in het nog levende hout dat daardoor verzwakt en uiteindelijk meestal sterft.
Zo’n parasitaire schimmel kan als de boom dood is veranderen in een afbreker.
Als de boom dood gaat, hebben dieren daar weer profijt van, insecten leven bijvoorbeeld in het dode hout, specht en boomklever vinden daardoor goed voedsel, het zachte hout is ideaal voor een specht om in te hakken om een nestholte te maken en ga zo maar door: er gebeurt van alles rond een dode boom.
licht parasitair op zwakke bomen, vaak op dood hout en dan dus saprotroof
Weetjes:
De tonderzwam werd eeuwen lang gebruikt in de tondeldoos. De tondeldoos was de voorloper van onze lucifer. De tonderzwam is van een licht ontvlambaar materiaal. Met een steentje pyriet erbij kon men vonken maken en zo een vuurtje stoken.
Wist je dat één van de meest giftige paddenstoelen ter wereld ook in Nederland groeit?
De Groene knolamaniet, helaas nog nooit door ons op de foto gezet. Zelfs het binnen krijgen van een heel klein stukje kan al dodelijk zijn, voor zowel mens als dier.
Bodemschimmels hebben ook een anti-erosie functie! Hun kleverige draden houden gronddeeltjes samen. Zo zorgen ze er voor dat bij heftige regenval de bodem op zijn plek blijft en niet zomaar wegspoelt.
Bodemschimmels zijn een natuurlijke bron voor de mensen die medicijnen maken. De penseelschimmel kan bijvoorbeeld penicilline maken. Dat is een antibioticum die schadelijke bacteriën in het lichaam kan bestrijden.
Sporen verspreiden
Alle paddenstoelen planten zich voort door middel van sporen.
Er zijn verschillende manieren van het verspreiden, plaatjeszwammen, buisjeszwammen en buikzwammen hebben allemaal hun specialiteit. Luchtstromen, dieren, maar ook regendruppels helpen bij het verspreiden.
Er worden enorme hoeveelheden sporen losgelaten, een gemiddelde paddenstoel laat 15 miljoen (checken) sporen los en een gemiddelde reuzenbovist wel 7 miljard!
Het worden gelukkig niet allemaal nieuwe paddenstoelen……….
Tip:
Neem een spiegeltje mee als je een paddenstoelentocht gaat maken. Handig om de plaatjes of de buisjes aan de onderkant te bekijken! En dan hoef je de paddenstoel niet te plukken.
Bron voor de weetjes: IVN 2uurchallenge
actueel Anlooer Diep bever bos braakbal dieren Drentsche Aa duinen Duunsche Landen es hei heide heksensnot Hondsrug hunebed hunze ijstijd insect insecten kikker kunstmest kwelwater kymelsberg libel mieren mierenbroodje mol muis pad paddenstoel plant planten reiger samenwerking schapen schimmel sporen strubben verdroging vlinder vogel weilanden wind zand zoogdier