Duinen in Drenthe: waar komen die vandaan?
Op een aantal plaatsen in Drenthe zijn duinen en windkuilen ontstaan onder invloed van de wind. De windafzettingen die we tegen komen op onze fietstocht zijn een uitblazingskom (stop 1), een paraboolduin (stop 2) en een stuifduin (stop 3).
Windafzettingen
Windafzettingen, ook wel eolische afzettingen genoemd, zijn ontstaan door geomorfologische pocessen, door werking van de wind.
Het meeste zand dat we in Drenthe tegenkomen is afgezet tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien (116.000-12.000 jaar geleden). Het landijs heeft in deze laatste ijstijd Drenthe niet bereikt, het lag ongeveer tot aan Hamburg. Wel was het extreem koud en dat heeft in hoge mate het Drentsche landschap beïnvloed. Er heerste toen een toendra klimaat met in de winters temperaturen ver onder nul en in de zomers tot zo’n 5 graden boven nul.
Aan het einde van het Weichselien werd het extreem droog en was er weinig vegetatie, er ontstond een poolwoestijn. Delen van de Noordzee lagen droog, waardoor er veel los zand met de wind mee kon waaien. Over heel Drenthe werd toen een pakket van dekzand neergelegd in dikte variërend van decimeters tot meters dik. Het dekzand veroorzaakte een nieuw reliëf, laagtes werden opgevuld en op andere plekken werd zand afgezet. Het is in deze tijd dat er uitblazingskommen en duinen ontstonden.
Uitblazingskom Duunsche Landen
Bij stop 1 is al informatie gegeven over de uitblazingskom (windkuil) bij De Duunsche Landen. We zien hier een zandrug uitsteken boven het landschap aan de rand van de uitblazingskom.
Stuifduinen
Waar op de ene plaats het zand wegwaaide, zoals bij een uitblazingskom, werd het op andere plekken weer afgezet en zijn er veel stuifduinen ontstaan. Stuifduinen hebben zich over een lange tijdsperiode afgezet. Ze ontstonden al in de laatste ijstijd, maar ook in latere perioden zijn er stuifduinen ontstaan en zelfs nu nog, hoewel kleinschalig, ontstaan er stuifduinen, zoals op het Drouwenerzand.
Bij stop 3 stoppen we bij de Kymmelsberg die waarschijnlijk ontstaan is in de middeleeuwen (hierover meer bij de beschrijving van stop 3).
Paraboolduin in het Strubben-Kniphorstbos
Stuifduinen kunnen uitgroeien tot paraboolduinen zoals we kunnen zien bij stop 2.
Dit duin is ontstaan aan de einde van de laatste ijstijd. Het klimaat aan het einde van de ijstijd was ijzig koud en het poolklimaat zonder vegetatie zorgde ervoor dat de wind alle ruimte had om grote hoeveelheden zand te verzetten. Veel duinen die toen ontstonden waren continue in beweging: wat er aan de ene kant afwaaide werd aan de andere kant weer afgezet.
Sommige duinen waren tientallen tot honderden meters in omvang, zoals het paraboolduin in het Strubbenbos-Kniphorstbos.
Bron: www.ahn.nl
Hoe kun je zien wat de windrichting is geweest toen het duin ontstond?
Het bijzondere van een paraboolduin (hoefijzervormig duin) is dat je de overheersende windrichting kan aflezen aan de vorm van het duin.
Windrichting en vorm van het duin
De punten (hoorns) van het duin wijzen in de richting van waaruit de wind geblazen heeft, in dit geval vanuit het noordwesten. Zo’n duin wordt gevormd in een landschap waar de vegetatie een rol gespeeld heeft. De wind blaast een deel van het zand weg, maar in mindere mate waar er vegetatie is. De armen liggen enigszins vast door vegetatie, terwijl de kop zich door verstuiving verplaatst. Zand wordt uit de windkuil geblazen en zet zich aan de windschaduwkant weer af. Vaak wordt hierdoor bestaande begroeiing overdekt.
Interessant is dat hoefijzervormige duinen in een gebied met weinig of geen vegetatie, zoals aan het strand of in de woestijn er hetzelfde uitzien als paraboolduinen met het verschil dat de punten van het hoefijzer bij deze duinen wijzen in de richting waar de wind naar toe blaast (zie foto hieronder). Dit komt omdat er geen vegetatie is die de zandkorrels vast houdt.
actueel Anlooer Diep bever bos braakbal dieren Drentsche Aa duinen Duunsche Landen es hei heide heksensnot Hondsrug hunebed hunze ijstijd insect insecten kikker kunstmest kwelwater kymelsberg libel mieren mierenbroodje mol muis pad paddenstoel plant planten reiger samenwerking schapen schimmel sporen strubben verdroging vlinder vogel weilanden wind zand zoogdier